voor haar verjaardag heb ik Myrthe een T-shirt gegeven met een afbeelding van Pink Floyd’s Dark Side of the Moon erop, en de belofte dat ik daar een verhaal over zou schrijven… Dus hier gaan we.

De hoes van Dark Side of the Moon is één van de meest iconische van alle platenhoezen - in ieder geval van die van Pink Floyd. En natuurlijk zit hier een verhaal achter. Het prisma staat voor de samenleving, of liever gezegd voor de structuur, de geschreven en ongeschreven regels die we met z’n allen hebben gecreëerd en in stand houden. Die structuur zorgt ervoor dat de mensheid: de lichtbundel die van de linkerkant op het prisma valt, gesplitst wordt in verschillende groepen: de kleuren rechts.

Hoe mooi die regenboog aan kleuren ook is, er gaat iets verloren: de eenheid en iets van de intensiteit van het licht… Die boodschap komt uit het verhaal over de geschiedenis van Pink Floyd. En dat verhaal begint, zoals alle verhalen, bij het begin…

Het is lastig om aan te geven wanneer het verhaal van Pink Floyd precies begint. Ik kies ervoor om te beginnen in 1963 als drie jongens uit Cambridge - Roger Waters, Richard Wright en Nick Mason - architectuur studeren in Londen. Alle drie zijn ze al met muziek bezig en samen met andere studenten vormen ze een band. Of beter gezegd, ze vormen verschillende bands, met verschillende namen en in verschillende samenstellingen.

Roger, Richard en Nick zijn eigenlijk in 1962 al gestart met hun studie, maar 1963 is een bijzonderder jaar. Het start met de strengste winter uit de 20e eeuw, waarin een elfstedentocht wordt gereden die de geschiedenis ingaat als ‘de barre tocht’. Van de meer dan 9000 deelnemers die starten, halen er iets meer dan 60 de finish. Betty Friedan publiceert The Feminine Mystique, waarin ze onderzoek publiceert waaruit blijkt dat de Amerikaanse vrouw niet volkomen gelukkig wordt van een rol als huisvrouw en moeder. Het boek is de aanzet voor de ‘tweede feministische golf’. De eerste James Bond film, dr. No, komt uit. Thích Quảng Đức, een Vietnamese boeddhistische monnik, steekt zichzelf in brand uit protest tegen de behandeling van boeddhisten in Vietnam. De zwarte studenten James Hood en Vivian Malone worden bij de ingang van de universiteit van Alabama tegengehouden door gouverneur George Wallace die eerder dat jaar in zijn inauguratietoespraak heeft gezegd "segregation now, segregation tomorrow, and segregation forever!". John F. Kennedy geeft zijn beroemde “Ich bin ein Berliner” speech, en wordt later dat jaar vermoord in Dallas. Martin Luther King geeft zijn “I have a dream” speech. Engeland is in de ban van de Profumo-affaire waarin John Profumo - staatssecretaris van Defensie - een affaire blijkt te hebben met de 19-jarige Christine Keeler, die ook een affaire heeft met Yevgeny Ivanov, een Russische marine-attaché. En de Britten staan versteld van de verhalen over de Great Train Robbery, waarbij de 16 overvallers 2.6 miljoen pond buit maken. De overvallers worden bijna allemaal gepakt, maar een groot deel van het geld wordt nooit teruggevonden. De eerste aflevering van doctor Who wordt uitgezonden door de BBC en de smiley wordt uitgevonden. Een veelbewogen jaar dus.

En in 1963 brengen de Beatles hun eerste album Please Please Me uit en later dat jaar begint officieel de Beatlemania, met gillende meisjes die flauwvallen als ze hun idolen zien. Roger, Nick en Richard dromen ervan om net als de Beatles, vier schoolvrienden uit Liverpool, wereldberoemd te worden en bakken geld te verdienen met het maken van muziek. Hoewel, dat is misschien vooral een droom van Roger, van Nick en Richard betwijfel ik of ze een leven in de spotlights wel zo zagen zitten.

De keuze voor Syd als frontman is een hele natuurlijke, al is hij twee jaar jonger dan de anderen. Syd heeft, naast een aantrekkelijke kop, een natuurlijke charme en uitstraling waardoor hij automatisch de aandacht naar zich toe trekt. Maar er is meer aan Syd dat hem bijzonder maakt. Richard beschrijft in een interview dat hij Syd leert kennen op een verjaardag waar iedereen druk bezig is cool te zijn, en Syd op hem af komt en heel beleefd een hand geeft en zich voorstelt. Ontwapenend open. Roger omschrijft hem misschien wel het leukst als “tigger-like”, met een “bounce in his step and in his thinking”. Onder de naam Tea Set - omdat ze oefenen in de kelder van een Tearoom - wordt het viertal de huisband van de Countdown Club, één van de vele clubs die geopend worden in Londen als gevolg van de enorme vraag naar mogelijkheden om te dansen op de nieuwe muziek van vooral de Beatles. In 1965 besluit Syd om de band een andere naam te geven als blijkt dat er nog een band is in Londen met de naam Tea Set en hij komt met the Pink Floyd Blues Experience, of ook wel the Pink Floyd Sound, waarbij Pink en Floyd de voornamen zijn van respectievelijk Pink Anderson en Floyd Council, blues-muzikanten waarvan Syd platen heeft. Je zou kunnen zeggen dat dat het echte begin is van het verhaal van Pink Floyd.

Maar Syd’s creativiteit gaat verder, zeker als hij een groter podium krijgt in een nieuwe club: the UFO. Hij wil het publiek een multisensorische totaalervaring bieden en knutselt een lichtshow in elkaar met

bewegende spots en veelkleurige diaprojecties. Ook dat wordt een belangrijk kenmerk van het Pink Floyd image. Zeker Mason en Wright zijn maar wat blij dat ze niet - zoals bij andere bands gebruikelijk is -  de spots op zich gericht krijgen. Het feit dat de mannen niet goed te zien zijn op het podium geeft de band een mysterieuze uitstraling. De pers noemt hun optredens psychedelic, een term die vanaf 1965 in zwang is geraakt om de Londense underground movement te omschrijven.

Die underground movement is begonnen in

de wijk Notting Hill, in die tijd  een “enclave of freaks, immigrants and bohemians”. Deze mensen beginnen in eigen krantjes kritiek te uiten op de maatschappij en de poltitiek, ze organiseren protestmarsen en muziekfestivals - waar Pink Floyd regelmatig op de line-up staat - en ze strijden voor legalisatie van drugs. Vooral het gebruik van LSD om de creativiteit te stimuleren en de begrenzingen van de geest weg te laten vallen, wordt in de muziekwereld in Londen al snel een vrij normale zaak. Meerdere nummers op Sgt. Pepper’s Lonely Heart Club Band van de Beatles zijn geschreven onder invloed van LSD, met natuurlijk Lucy in the Sky with Diamonds als bekendste voorbeeld. Syd Barret begint ook te experimenteren.

In 1967 is the Pink Floyd (inmiddels hebben ze de naam wat ingekort) zo beroemd in de underground scene van Londen dat ze wel de aandacht moeten trekken van platenbazen, die continu op zoek zijn naar een nieuw succesnummer. De enorme winsten die geboekt worden met platenverkoop van de Beatles smaken naar meer. Barret, Waters, Wright en Mason proberen zich niet op te hangen aan een wurgcontract, maar de mogelijkheden die het geld en de opnamestudios van de platenmaatschappijen bieden lonken wel.

Wat er precies gebeurd is in 1967 met Syd Barret zullen we misschien nooit weten. Volgens Roger Waters was Syd schizofreen en verergerde dat in 1967 door overmatig gebruik van LSD. De andere bandleden wijten het aan een bad trip waarbij Syd een hersenbeschadiging zou hebben opgelopen. Een diagnose is nooit gesteld. Roger heeft een afspraak gemaakt voor Syd bij een psychiater, maar daar aangekomen weigert Syd naar binnen te gaan. Het is misschien mijn naïeve inborst, of mijn neiging om tegendraads te willen zijn, maar ik geloof dat er op z’n minst iets meer heeft gespeeld. Ik gaf al aan dat volgens mij Syd steeds wanhopiger een manier zocht om iedereen tevreden te stellen, en dan vooral zijn ‘grote broer’ Roger. Volgens mij is het LSD-gebruik een poging om zijn creativiteit op te jagen zodat hij het tegelijk zou kunnen doen: en een album maken dat recht doet aan de Pink Floyd Sound, hun publiek en zijn eigen creatieve ideeën, en hitsingles opleveren die de platenmaatschappij blij maken en de roem en het geld opleveren. En ergens in 1967 heeft hij zich misschien afgevraagd of het het wel waard was…

En dat blijkt niet zo eenvoudig. Saucerfull of Secrets kan nog een beetje voortborduren op ideeën waaraan de band al werkte, en er is nog een nummer van Syd’s hand dat nog niet is uitgebracht, maar daarna tast de band figuurlijk in het duister. Atom Heart Mother wordt door Waters afgedaan met “[it should be] thrown into the dustbin and never listened to by anyone ever again” en Gilmour omschrijft het als “a load of rubbish”. Met Meddle gaat de band terug naar de experimenten die ze met Syd uitvoerden in de Abbey Road Studios. Gilmour, die tot nu toe toch vooral de rol had van ‘stand-in’, begint nu ook zijn inbreng te geven in het creatieve proces, en wordt daarmee gek genoeg nu pas echt een vervanger voor Syd. De plaat wordt nog geen succes, maar er is een aanzet gegeven voor iets nieuws, en veel van het materiaal - gebruikt en ongebruikt - van Meddle vindt uiteindelijk zijn weg naar de nummers op Dark Side of the Moon en Wish You Were Here.

Het idee voor Dark Side of the Moon komt van Roger Waters. Zijn eerste omschrijving is dat ze een album zouden moeten maken over “things that make people mad”, en de verwijzing naar het lot van Syd Barret is duidelijk. Nu kan “mad” in deze zin zowel “gek” betekenen als “kwaad”, en dat is wel interessant als we zo meteen richting The Wall gaan. Voor nu is duidelijk dat Waters “gek” bedoelt en de band werkt het thema uit tot: de druk die het (moderne) leven legt op mensen en hoe moeilijk het is daardoor niet je verstand te verliezen. Bij het uitwerken van dit thema in een serie van nummers, maar ook in een totaalconcept van het ontwerp van de hoes tot de lichtshow die bij de optredens zou worden gebruikt, komen de vier bandleden eindelijk tot elkaar. Dark Side is dan ook echt een album van de hele band.

Wat minder bekend is, is dat de sound engineer die de studio toewees aan de band een belangrijke rol heeft gespeeld bij het muzikaal uitwerken van het concept, en die sound engineer is niemand minder dan Alan Parsons, die met de Beatles heeft gewerkt aan Abbey Road en Let it Be, en later zelf bekend is geworden met the Alan Parsons’ Project. Wat ook niet zoveel mensen weten is dat het werken aan het album af en toe onderbroken wordt zodat Roger, David, Nick en Richard samen naar een aflevering van Monty Python’s Flying Circus kunnen kijken, en dat een deel van de opbrengst van Dark Side of the Moon gebruikt is als investering in Monty Python and the Holy Grail.

In meerdere nummers in Dark Side zitten de geluidseffecten waar Pink Floyd mee was gaan stoeien in de tijd van Piper at the Gates of Dawn. Er is heel veel werk in gaan zitten om de nummers zo te laten klinken. Zo heeft Nick Mason voor het begin van het nummer Time de beschikking over één zogenaamde tom. In het nummer hoor je toms op verschillende toonhoogtes doordat Nick meerdere tracks heeft opgenomen, telkens met zijn ene tom op een andere toonhoogte gestemd. Voor datzelfde intro is Alan Parsons naar een 

winkel met antieke klokken gegaan en heeft van elke klok afzonderlijk het slaan opgenomen en vervolgens door elkaar gemixt. Voor de intro van Money heeft Roger het geluid opgenomen van een handvol kleingeld die hij in een schaal gooit die zijn vrouw gemaakt had als pottenbakster. Dat geluid heeft Alan Parsons gemixt met opnames van o.a. het scheuren van een stapel papier en een oude kassa. En voor On the Run heeft de band een assistent van Alan laten rondrennen in de echo kamer van de Abbey Road Studio. Voor het begin van Breathe is een piano-akkoord omgekeerd zodat het in plaats van uit te doven aanzwelt en voor Us and Them is een echo gemaakt die precies op het tempo van het nummer uitkomt. En dat allemaal met de analoge techniek van 1973…

Twee bijzondere elementen nog van Dark Side of the Moon: de stemmen en de zang in the Great gig in the Sky. Om met dat laatste te beginnen: het nummer is eerst een instrumentaal nummer met keyboard van Richard waarover voorgelezen bijbelteksten worden gemixt. Omdat Parsons niet zo tevreden is met het resultaat vraagt hij Clare Torry of ze eens zou willen proberen of ze iets met het nummer kan. Clare is een bekende van Alan, omdat ze zelf singer-songwriter is en regelmatig te vinden in Abbey Road voor opnames. Clare zegt in eerste instantie ‘nee’ en geeft als smoes dat ze naar een optreden van Chuck Berry gaat. Maar Alan dringt aan en een dag later probeert ze wat uit naar aanleiding van een omschrijving van de band van het idee achter het nummer. Na een paar pogingen wil ze zich verontschuldigen omdat ze vindt dat ze wel erg uitbundig tekeer is gegaan, maar Gilmour die de sessie leidt is enthousiast en uit de paar opnames is de emotionele woordeloze zang samengesteld die een centraal punt in het album is geworden. Aanvankelijk krijgt Clare 30 pond voor haar bijdrage maar in 2004 is een deal gesloten waarin ze een deel van het royalty-geld voor het nummer heeft gekregen en sindsdien staat ze als mede-componist van het nummer vermeld.

En dan tenslotte de titel van het album: Dark Side of the Moon. Er wordt op vele internetsites de nadruk op gelegd dat die niets te maken heeft met astronomie en de echte donkere kant van de maan, maar dat het symbolisch bedoeld is. Dark Side of the Moon verwijst naar het deel van het menselijk bestaan dat niet belicht wordt op tv, in het nieuws, in reclame en in films. De donkere kant van het leven. Maar de band is wel degelijk geïnspireerd door de echte donkere kant van de maan. De band is ‘opgegroeid’ eind jaren ’60 in de tijd van de space-race. In 1962 zegt John F. Kennedy in een toespraak aan de universiteit van Rice, Texas: “We choose to go to the Moon! We choose to go to the Moon...We choose to go to the Moon in this decade and do the other things, not because they are easy, but because they are hard”. En het is moeilijk, maar het lukt. Op 20 juli 1969 zet de eerste mens voet op de maan. Tot die tijd proberen de Russen en de Amerikanen elkaar de loef af te steken met het verleggen van grenzen in de ruimte, en het nieuws wordt beheerst door berichten over lanceringen en astronauten. Een aantal nummers van Pink Floyd (zoals Interstellar Overdrive en Astronomy Domine) zijn duidelijk geïnspireerd door de fascinatie voor ruimtereizen. Maar er is meer. De band wordt in 1969 uitgenodigd om live te komen spelen in de studio van de BBC tijdens de uitzending van de maanlanding. Pink Floyd heeft dus in Engeland als het ware de soundtrack gecreëerd voor de historische beelden van Armstrong, Glenn en Aldrin en hun Apollo 11 raket en de Eagle maanlander. Ik heb een vermoeden dat het improviseren van muziek bij die beelden een creatieve impuls heeft gegeven aan de band, al heeft het wel even geduurd voordat ze die wisten om te zetten in een album.

Dark Side of the Moon wordt een enorm succes en het is nog steeds één van de best verkopende platen aller tijden. Daarmee worden ook de bandleden behoorlijk welgesteld en Roger en Nick kopen grote landhuizen, terwijl Richard een verzameling dure auto’s begint. David lijkt zijn geld te hebben gestoken in muziek, hij werkt aan een solo-album, maar helpt ook andere artiesten  - waaronder Kate Bush - op weg. In 1975 besluit de band dat het tijd wordt voor een nieuw album. Het werk aan nieuw materiaal verloopt echter heel moeizaam. De vier mannen zijn vermoeid van het vele touren dat het succes van Dark Side of the Moon met zich mee heeft gebracht. Natuurlijk zijn er ook wat irritaties ontstaan door het vele samen optrekken en de onduidelijkheid over welke kant het op moet. Nick’s huwelijk is op de klippen gelopen waardoor hij vaak nogal apathisch is in de oefensessies en niet

alleen weinig input levert, maar zelfs niet uit zijn drumsolo’s komt, tot ergernis van vooral Roger. En tot overmaat van ramp heeft Alan Parsons inmiddels zijn eigen band opgericht waardoor ze met een minder ervaren sound manager moeten werken, die belangrijke opnames verknoeit omdat hij de apparatuur niet goed kent. De irritaties dreigen de band uit elkaar te drijven, maar gek genoeg blijkt dat nu juist de inspiratie te worden voor Wish You Were Here. Terwijl David wat op zijn gitaar aan het uitproberen is speelt hij toevallig vier noten achter elkaar, die het thema worden van Shine on You crazy Diamond. Die noten doen Roger namelijk denken aan Syd, door het patroon van op- en neergaan, zoals het leven van Syd op- en neerging, en de melodie heeft een bepaalde melancholie die Roger voelt vanwege het verlies van Syd. Dat brengt hem op het idee om een ode te maken aan Syd.

Nadat ze daar wat over gepraat hebben komen de mannen op het idee dat Syd de band bijeengebracht heeft en tegen zijn wil de band heeft moeten verlaten, en dat zij, nu ze alles bereikt hebben waar Syd voor gevochten heeft, eigenlijk hun passie verloren zijn en gewoon laten gebeuren dat ze uit elkaar drijven. De vraag komt op waardoor dat eigenlijk komt…  En zo wordt het album een combinatie van een ode aan de creativiteit - van Syd - en een aanklacht tegen de (muziek)industrie die zo slecht omgaat met die creativiteit. Het nummer Shine on You crazy Diamond wordt in tweeën gesplitst en omvat zo de nummers Welcome to the Machine, dat gaat over de onpersoonlijke zakenwereld en Have a Cigar waarvan de tekst een serie cliché-uitspraken is die de mannen van Pink Floyd te horen hebben gekregen van platenbazen en managers in de muziekwereld. Het laatste nummer in het ‘binnenste’ van het album is de titelsong Wish You Were Here, een nummer over gemis, maar ook over de keuzes en de innerlijke strijd die de bandleden voelen. Het “so you think you can tell..” waar de tekst mee begint klinkt als een aanklacht en maakt meteen duidelijk dat dit geen lovesong is. Hoewel de tekst, zoals vrijwel alle teksten na die van Syd, geschreven is door Roger, is dit nummer ontstaan in samenwerking met David en beide mannen vinden het het beste nummer dat ze ooit hebben gemaakt. En Wish You Were Here is het favoriete album van David en Richard geworden.

Hoewel de pers kritisch is over het album, mede omdat de bandleden niet bepaald toeschietelijk zijn naar journalisten, wordt het wel weer een commercieel succes. De inkomsten worden nu zo hoog dat de bandleden een bedrijf in de arm nemen om ze te adviseren hoe ze de winst het best ‘weg konden zetten’. In die tijd in Engeland zouden ze maar liefst 83% van hun inkomsten moeten afstaan aan de belastingdienst en ik kan me voorstellen dat ze manieren zoeken om daar onderuit te komen. (Ik ben zeker geen voorstander van belastingontduiking, en vind hoge belastingtarieven op hoge inkomsten gerechtvaardigd, maar 83%.... dat is ook voor mij wel erg gortig.) Richard, Nick, David en Roger hoeven eigenlijk de rest van hun leven niets meer te doen. Maar voor Roger is dat geen optie. Het succes van Dark Side of the Moon en Wish You Were Here heeft het vuur in hem aangewakkerd, het smaakt naar meer. Maar vooral heeft hij het gevoel dat hij nog meer te vertellen heeft. In beide albums heeft de band kritiek geuit op de samenleving en vooral op de muziekindustrie, maar die kritiek is vrij netjes gebleven. Zelfs het nummer Have a Cigar, dat een opsomming is van alle stompzinnige uitspraken van managers die ze waren tegengekomen in hun carrière, is vooral sarcastisch, niet bijtend. Ik gaf bij het motto van Dark Side aan dat het ging om “things that make people mad” en dat “mad” een dubbele betekenis heeft. Voor Roger is het zaak de wereld te laten weten wat hem woedend maakt.

Roger had op jonge leeftijd Animal Farm van George Orwell gelezen, en misschien ook wel de film gezien die hierop gebaseerd is en in 1954 uitkwam. Het heeft diepe indruk gemaakt en hij heeft lang rondgelopen met het idee om het verhaal op één of andere manier te verwerken in zijn muziek. Nu ziet hij de kans en komt met een opzet voor Animals. Roger verdeelt daarin de mensheid in drie groepen: honden, varkens en schapen. De honden zijn hierin jagers, die gaan voor ‘the kill’ en hun gevoel daarbij uitschakelen, de varkens lijken op de varkens in Animal Farm en zijn de managers en leidinggevenden zonder oog voor degenen waaraan ze leiding geven en alleen gericht op eigen gewin, en de schapen zijn gedachteloze en kritiekloze volgers die als een kudde achter een leider aanlopen. Waar Animal Farm een kritiek is op het socialisme en communisme in het begin van de 20e eeuw in de Sovjet Unie - vooral op de opkomst van Stalin - is Animals een kritiek op de maatschappij waarin Roger zich bevindt.

Er wordt wel beweerd dat Roger vooral kritisch was op de punk-beweging en zijn gram wilde halen op Johnny Rotten van de Sex Pistols die een T-shirt van Pink Floyd droeg waarop hij met stift de woorden “I hate” had geschreven. Dat lijkt me niet zo waarschijnlijk, omdat de punk-beweging zich ook verzette tegen de gevestigde orde in een underground-beweging, net zoals Pink Floyd dat in hun begintijd had gedaan. De voornaamste kritiek van Animals is gericht op de schapen, die uiteindelijk de honden doden. Daarmee bedoelt Roger niet de punkers…

Het eerste en laatste nummer Pigs on the Wing I en II is een lovesong in twee delen, gericht aan de grote liefde van Roger op dat moment - Carolyne Anne Christie - en daarin duidt hij zichzelf aan als hond.

De ergernis van Roger begint steeds grotere vormen aan te nemen. Hij stoort zich aan zijn mede-bandleden die niet genoeg bijdragen aan de nummers, en hij begint zich ook te storen aan het publiek. Nu is dat wel een beetje te begrijpen. Pink Floyd kan door hun enorme populariteit steeds grotere massa’s publiek trekken, en vult makkelijk stadions over de hele wereld. Het oorspronkelijke idee van Syd om het publiek een multisensorische belevenis te geven mondt uit in een enorme lichtshow waarin een groot rond scherm een centrale rol speelt. Op dat scherm worden video’s geprojecteerd en om de rand zitten schijnwerpers die draaien en waarvan de kleur kan worden aangepast. Maar er wordt nog veel meer aan belichting, vuurwerk en speciale effecten opgetuigd. Daardoor kan een Pink Floyd concert eigenlijk alleen nog maar in een stadion gegeven worden. In die tijd was er nog niet veel aan crowd-control en het duurt uren voordat zo’n stadion gevuld is. Omdat het podium vol staat met apparatuur, en ook wel omdat de band gewoon eigenwijs is, gebruiken ze geen support-act. Dat betekent dat de fans die het eerst binnenkomen, en dus vooraan staan, uren moeten wachten tot het concert eindelijk begint. Helaas benutten veel van hen die tijd om zich te laten vollopen met drank en flink gebruik te maken van verboden middelen. Nu is Pink Floyd natuurlijk niet onbekend met de effecten van drugsgebruik en de problemen die dat kan veroorzaken. Dat Roger zich daar niet prettig bij voelt is dan ook niet vreemd. Daarbij komt nog dat de LSD uit de tijd van Syd inmiddels plaats heeft gemaakt voor cocaïne, waar de gebruiker niet creatief en mellow van wordt, maar vooral opgefokt. Tijdens het laatste concert van de tour om Animals te promoten loopt het uit de hand. Een aantal fans steekt vuurwerk af voor het podium en reageert niet positief op Roger’s herhaalde oproepen om anderen van het concert te laten genieten. Roger wordt zo kwaad dat hij spuugt naar het publiek. Dat raakt een gevoelige snaar bij David, die toch al behoorlijk last heeft van de spanning, en hij besluit niet mee te spelen bij de toegift. Pink Floyd staat op het punt uit elkaar te barsten.

Eigenlijk is het te danken aan de investeringsfirma die het geld van de bandleden ‘veilig’ heeft weggesluisd dat het verhaal hier niet stopt. Dat wegsluizen blijkt namelijk verre van veilig te zijn gebeurd en de firma heeft vele miljoenen van Roger, David, Richard en Nick gebruikt voor dubieuze en risicovolle beleggingen. De firma gaat failliet en de bandleden zijn hun geld kwijt. Wat nog erger is, is dat het wegsluizen op illegale wijze is gebeurd en nu klopt de belastingdienst aan met een miljoenenclaim waarbij het verlies van de firma in het niet valt. De mannen hebben geen keuze. Ze moeten nog een keer op tour om hun kosten te kunnen blijven betalen en er moet dringend een nieuw album komen. Roger is - weer - degene die het voortouw neemt. Zijn idee om een muur te plaatsen tussen zichzelf en het publiek werkt hij uit tot een eerste schets voor The Wall, een verhaal over een jongeman die om zichzelf te beschermen tegen de boze buitenwereld een muur om zich heen bouwt, maar er uiteindelijk achter komt dat hij daar ongelofelijk eenzaam door wordt. De andere mannen kunnen zich wel vinden in dit idee en volgen. Het is duidelijk dat Roger het project vooral trekt en zich alsmaar meer ergert aan wat hij ziet als een gebrek aan inzet van de anderen. David geeft later toe dat hij ook wel wat lui aangelegd is en wel eens een deadline liet verstrijken. Dat Roger en Nick een keer een opname van een gitaarsolo die klaar is om gemixt te worden per ongeluk wissen zal zijn motivatie niet verbeterd hebben. Richard heeft het intussen heel moeilijk met een echtscheiding waardoor hij zijn kinderen niet meer kan zien als de band aan het touren is. Als de bandleden hals over kop uit Engeland vertrekken om te voorkomen dat de belastingdienst beslag legt, en Richard’s kinderen niet mee kunnen omdat ze in Engeland op school zitten, raakt hij depressief.

Roger zet enorme druk op het The Wall project en huurt twee producers in om zo snel mogelijk een album op te leveren. Dat levert de nodige problemen op, zeker wanneer de communicatie tussen de bandleden onderling verder verslechterd. Roger gedraagt zich als de leider van de band en een bullebak. Richard trekt zich steeds meer terug en er komt weinig tot niets meer uit zijn handen. David probeert tegengas te bieden aan Roger en de band samen te laten werken, maar is het wel met Roger eens dat Richard niet genoeg oplevert terwijl er haast geboden is. Nick probeert vooral zo min mogelijk op te vallen en uit de vuurlinie te blijven. Één van de producers, Bob Ezrin, probeert met David en Roger een zo goed mogelijk album te maken en de band bij elkaar te houden. Dat hij in die tijd zelf problemen heeft in zijn huwelijk maakt de sfeer er niet beter op. Maar Bob is wel degene die het idee van Roger uitwerkt tot een rockopera over rockster Pink, die een moeilijke jeugd heeft gehad en zijn trauma’s visualiseert als stenen in een muur die hij om zijn ziel heeft gebouwd (Bricks in the Wall). Depressief, teleurgesteld in zijn publiek en de muziekindustrie komt hij er ook nog achter dat zijn vrouw een affaire heeft terwijl hij op tournee is. Hij besluit daarop een groupie mee te nemen naar zijn hotelkamer, waar hij zo kwaad wordt door alles wat hem voor zijn gevoel is aangedaan dat hij de boel kort en klein slaat. (Het meisje dat hij heeft meegenomen weet gelukkig heelhuids weg te komen.) Daarop neemt hij een overdosis drugs en overleeft het alleen omdat zijn manager de deur openbreekt. Maar in plaats van Pink te helpen is het enige waar de manager in geïnteresseerd is dat Pink het podium opgaat om zijn concert te geven. Op het podium begint Pink te hallucineren en combineert gedachten aan zijn vader die in de tweede wereldoorlog is omgekomen en de leraren op zijn lagere school tot een fantasie waarin hij een soort Hitler-figuur is die zijn leger opdracht geeft om het publiek te “zuiveren”. De hallucinatie wordt steeds vreemder tot Pink smeekt of het mag stoppen en zichzelf aanklaagt omdat hij gevoelens heeft. Hij veroordeelt zichzelf tot het neerhalen van de muur en het binnenlaten van de wrede buitenwereld.

Ondanks alle moeilijkheden lukt het om The Wall op tijd af te maken en een paar van de meest memorabele nummers te creëren, waaronder Another Brick in the Wall part II (wat veel mensen beter kennen als we don’t need no education) en Comfortably Numb. Het album wordt dan ook - gelukkig - weer een commercieel succes. Richard schikt zich in zijn rol en de anderen gaan erin mee omdat ze simpelweg weinig keuze hebben. Het album moet verkopen en de band moet op tour. De bandleden parkeren hun campers in een cirkel met de deuren van elkaar af, vertrekken apart en hebben elkaar weinig meer te zeggen. De opnames van de concerten blijken niet geschikt om de film mee te maken en het lijkt erop dat Pink Floyd na de tour zal ophouden te bestaan. Maar vreemd genoeg gebeurt dat niet. Roger besluit om toch de film te maken, maar nu het verhaal te laten spelen door een acteur (Bob Geldof) en de animaties te gebruiken om te laten zien wat er zich in zijn gedachten afspeelt. Dat project houdt hem misschien genoeg bezig om de andere bandleden de rust te geven die ze zo nodig hebben. Richard is niet ontevreden met het feit dat hij uit de band is gezet, in de praktijk verandert er niet zoveel en Roger kan hem nergens meer toe verplichten. Nick houdt zich rustig en net als David is hij bezig met een carrière naast Pink Floyd. David lijkt wel weer te genieten van de optredens. Het is dan ook een fantastisch spektakel met gigantische poppen die de figuren uit de animaties voorstellen en een enorme muur van witte blokken die op het toneel wordt opgebouwd tijdens het concert en aan het eind omvalt bij “tear down the wall!”. David heeft meegeschreven aan de muziek van een aantal nummers en onder andere van de solo in Comfortably Numb geniet hij terwijl hij verlicht door spots bovenop de muur balanceert. De rust lijkt terug te keren, en als Roger in 1982 komt met het voorstel om nog een keer een album te maken is iedereen daar eigenlijk wel voor.

In eerste instantie wil Roger iets doen met materiaal dat overgebleven is van The Wall, maar David dringt aan op nieuw materiaal. Als Margaret Thatcher besluit op 5 april om de annexatie van de Falkland-eilanden door Argentinië niet via diplomatie te proberen op te lossen, maar de Britse marine er op af stuurt, brengt dat Roger op het idee om een album te maken over de zinloosheid van oorlog vanuit het gezichtspunt van de soldaten. Het verhaal van mannen die hun leven geven voor vrede om lijdzaam te moeten toezien hoe hun leiders afstevenen op een nog groter conflict. Terwijl David aangedrongen heeft op het schrijven van nieuw materiaal, maakt Roger hem het verwijt dat hij geen input levert en verwijdert zijn naam van de credits. De verhouding tussen David en Roger wordt zo slecht dat ze apart van elkaar de opnames maken en als er overleg noodzakelijk is moet David zijn uiterste best doen om zich in te houden. Het album The Final Cut komt er, maar het is duidelijk dat er geen toekomst is voor de samenwerking.

Door het gevecht met Roger is David als het ware wakker geschud en hij neemt nu de leiding zo’n beetje over. Eigenlijk willen Nick en hij Richard weer terughalen, maar ze zijn nog verwikkeld in de strijd met Roger en Richard heeft een contract getekend dat hij uit de band stapt en alleen als muzikant verbonden kan zijn. Dus vragen David en Nick hem in die rol met hen samen te gaan werken aan een nieuw album. Richard wil dat maar al te graag, en heeft geen probleem om verder te werken als ingehuurd muzikant. David blijft nog wel een tijd twijfelen of hij de nummers waar ze aan werken zal uitbrengen onder de naam Pink Floyd, of onder zijn eigen naam. Inmiddels hebben alle mannen ook een solo-carrière en David heeft al twee platen uitgebracht onder zijn eigen naam. Het gedoe rond het gebruik van de naam Pink Floyd speelt mee. Zolang niet duidelijk is welke kant gelijk zal krijgen lopen David, Nick en Richard een risico als ze materiaal uitbrengen onder de bandnaam. Voor David is het een veiligere keuze is om te kiezen voor zijn eigen naam. Bovendien schrijft en componeert hij vrijwel al het materiaal. Nick en Richard zijn aangeslagen door alles wat er gebeurd is en nog steeds speelt. Waar het gevecht met Roger David een vechtlust geeft die hij kan omzetten in creatieve energie, lukt dat Nick en Richard niet. Bij hen heeft de aanhoudende negatieve energie het creatieve vuur vrijwel gedoofd, en het lukt ze simpelweg niet meer. Nick heeft zelfs moeite om zich de drumsolo’s te herinneren en delen van Richard’s synthesizermateriaal worden door andere musici ingevuld. Toch kiest David ervoor om Momentary Lapse of Reason uit te brengen als een Pink Floyd album. Waarom? Misschien is het omdat David de band die het grootste deel van zijn leven betekent niet wil opgeven. De droom waarmee ze ooit waren begonnen, de ‘erfenis’ van Syd, de mogelijkheden die dat bied om de boodschap aan een groot publiek te brengen. Want natuurlijk zal een Pink Floyd album zonder Roger Waters een heel wat grotere impact hebben dan het derde David Gilmour album… Ik denk dat ook de houding van Roger wel eens een rol zou kunnen hebben gespeeld. David herinnert het zich als volgt: "I told [Waters] before he left, 'If you go, man, we're carrying on. Make no bones about it, we would carry on', and Roger replied: 'You'll never fucking do it.'”. Het klinkt als een uitdaging en zo heeft David het denk ik ook opgevat. Hij wil Roger en de rest van de wereld laten zien dat Pink Floyd meer is dan ‘de band van Roger Waters’.

Roger is uiteraard kritisch over Momentary Lapse of Reason, maar ook de bandleden geven wel toe dat vooral op de teksten nog wel wat aan te merken valt. De pers is positiever en geeft in uitspraken als “back over the wall to where diamonds are crazy, moons have dark sides, and mothers have atom hearts” aan dat bij The Wall en vooral The Final Cut het accent juist misschien teveel op de teksten had gelegen en dat David nu duidelijk meer muzikale vrijheid voelt.

Na de tour lijkt het wel even genoeg, maar toch is het verhaal nog niet klaar. Delicate Sound of Thunder lijkt een prachtig hoogtepunt om de geschiedenis van Pink Floyd mee af te sluiten, en al het gedoe rond het vertrek van Roger is ook afgerond. Toch knaagt er iets. Ik denk dat David nog niet vindt dat het verhaal af is omdat Momentary Lapse of Reason niet een echt Pink Floyd album is. Er moet nog iets komen dat echt van hem, Nick en Richard samen is. Dat idee landt niet zo goed bij Richard, die door het contract dat hij heeft getekend geen echt lid meer kan worden van de band. Als de band moet stemmen over de ideeën die zijn ingebracht voor nummers, geeft Richard al zijn eigen nummers tien punten en de rest nul. David gaat akkoord en zo lukt het toch om een album samen te maken: The Division Bell. Het wordt een album met een donkere kant, vooral vanwege het gevecht van David met een verslaving aan cocaïne. Zijn verloofde Polly Samson inspireert hem en helpt hem om in het nummer High Hopes uit te drukken wat hij voelt:

Op 7 juli 2006 overlijdt Syd Barret, maar geen van de bandleden komt op zijn begrafenis. Op 15 september 2008 overlijdt Richard Wright. In 2012 komen David en Nick bij elkaar om opnames die zijn gemaakt voor The Division Bell, met Richard, nog eens te beluisteren en ze besluiten een laatste album uit te brengen met dit materiaal. Het wordt The Endless River, een titel die verwijst naar de zin The endless river, Forever and ever uit High Hopes, die weer verwijst naar de zin Float on a river, Forever and ever uit See Emily Play. De critici reageren niet onverdeeld positief en spreken van “not quite fitting to serve as the final album of the greatest rock band of their kind, to say nothing of one of the greatest rock bands of any kind ever to perform”. Maar misschien wel de beste beschrijving vind ik “How fitting that a band so accustomed to loss should close their account with an engrossing elegy to their own past”.

Het komt door hoe onze hersenen werken. Indelen in groepen helpt ons de wereld in kaart te brengen, te vertalen naar een systeem met regels, de wereld te begrijpen. Daar is niets mis mee. Het heeft ons als soort ver gebracht. Maar we moeten ons realiseren dat het een hulpmiddel is en niet de werkelijkheid. Wij zijn niet de etiketjes die we hebben. Wij zijn niet de groepen waar we bij horen. Wij zijn niet de rollen die we spelen. Ieder mens is veelkleurig en uniek. Er zijn dingen die we met onze medemensen gemeen hebben, met de één wat meer dan met de ander, maar er is niemand met wie we niets gemeen hebben. We zijn als mensheid niet één, we zijn een regenboog van kleuren, maar we kunnen wel één worden. We kunnen samen optrekken, samen creëren en samen leven. Makkelijk is dat niet. Op de achterkant van de hoes van Dark Side of the Moon staat weer een prisma, maar nu omgekeerd. De tekening suggereert dat de regenboog nu het prisma invalt en er als een bundel wit licht weer uit komt.

Helaas kan dat in werkelijkheid niet. Het is fysisch niet mogelijk. Waarom niet? Als je goed kijkt zie je dat de regenboog links uit elkaar waaiert voordat die het prisma bereikt. De bundel divergeert. Dat zorgt ervoor dat de kleuren door het omgekeerde prisma niet weer netjes bij elkaar komen als je dit in werkelijkheid zou proberen. En zo gaat dat dus ook in de echte wereld… Helemaal weer één worden gaat niet lukken. Dat betekent niet dat we het niet moeten proberen. En soms, als het bijna lukt, dan lijkt het alsof we de wetten van de natuurkunde even kunnen doorbreken. Dan ontstaat er iets bovennatuurlijks: een stukje magie. En dat hoor ik gelukkig ook in de muziek van Pink Floyd.